Charakterystyka/ morfologia

Jaskółka dymówka (Hirundo rustica)

Systematyka
rząd: wróblowe (Passeriformes)
rodzina: jaskółkowate (Hirundinidae)
gatunek: Jaskółka dymówka (Hirundo rustica)

Charakterystyka/ morfologia
Smukły, niewielki, niebiesko-czarny ptak o ceglastoczerwonym czole i podgardlu (pod którym metalicznie ciemnoniebieski pasek) oraz kremowo białym spodzie ciała. Silnie wcięty ogon, widełki są najdłuższe u starych samców - do 7,5 cm głębokości. Skrzydła dość długie i wąskie, ostro zakończone. Obie płci ubarwione jednakowo, samice mają jedynie nieco krótsze zewnętrzne sterówki. Wierzch czarny z granatowym połyskiem, na piersi czarna obwódka, tej samej barwy obwódka na szyi. Mały, czarny dziób. Nogi drobne, czarne. Na spodniej stronie ogona białe plamy. Od podobnej jaskółki oknówki odróżnia się dymówkę po wąskich, długich skrajnych sterówkach i całkowicie ciemnym wierzchu ciała. Młode mają bardziej matowe upierzenie, krótsze zewnętrzne sterówki, mniej wyraźniej zaznaczoną plamę na podgardlu, obrożę na piersi nakrapianą oraz podgardle i czoło bladoróżowe. Jest wielkości wróbla, choć ma dużo smuklejszą sylwetkę. Bardzo łatwa w obserwacji w trakcie chwytania owadów nad łąkami lub jeziorami. Długość ciała  17-23 cm, rozpiętość skrzydeł  32-35 cm, waga 16-21 g. Ostrzega przed niebezpieczeństwem krótkim "fit fit". Śpiew świergoczący, miękki, przerywany charakterystycznym terkotem. Lata zwinnie, szybko (prędkość przelotowa dymówki wynosi ok. 32 km/h, choć może dojść nawet do 90 km/h, pozwala jej to w trakcie wędrówek pokonywać ponad 300 km na dzień) często nisko nad ziemią, robiąc w powietrzu nagłe zwroty i przekręcając się na boki. Chętnie odpoczywa na drutach lub antenach. Prawie nigdy nie siada na ziemi - jedynie w czasie budowy gniazda, po to aby zebrać błoto na budulec.

Biotop/ preferencje pokarmowe
To jeden z mniej płochliwych ptaków, który sam wyszukuje obecności człowieka, w którego obecności czuje się bezpiecznie. Głównym środowiskiem życia są wsie i przedmieścia. Najliczniejsze populacje notuje się w krajobrazach rolniczych, które urozmaicają większe zbiorniki wodne, a zwłaszcza, gdzie dodatkowo wypasa się stada zwierząt hodowlanych. W takich warunkach osiąga największe zagęszczenia dochodzące nawet do 50 par lęgowych przypadających na 10 ha badanej powierzchni. Gnieździ się w oborach, stajniach, chlewach, na strychach itp. Większość dnia spędza w powietrzu, bo to tam znajduje dla siebie pożywienie. W tym czasie przelatuje wiele kilometrów. Pije wodę, zniżając lot nad rzeką lub jeziorem, uderzając brzuszkiem o powierzchnię wody i chwytając rozbryzgujące się krople. Jesienią gromadzi się w stada, liczące nawet 30 tysięcy osobników. Nocuje wtedy w trzcinach. Rusza w migrację na południe we wrześniu i październiku. Podstawowy pokarm jaskółki to drobne owady , które chwyta w locie swą potężną paszczą, zwłaszcza nad wodą lub wilgotnymi łąkami. Ze względu na sposób żerowania, w trakcie deszczowych i zimowych dni głoduje, bo nie może schwytać dostatecznej ilości owadów. Gdy lato jest zimne i deszczowe powoduje mniejszą ich liczebność, co sprawia, że wygłodniałe ptaki spędzają większość czasu nad lustrem wody nad którym unosi się najwięcej insektów.

Rozwój osobniczy
Wiosenna wędrówka na lęgowiska rozpoczyna się z początkiem marca. W ciągu 6 tygodni ptaki pokonują ponad 10 000 kilometrów. Do Polski pierwsze dymówki wracają z zimowisk na początku kwietnia, a nawet pod koniec marca. Wprawdzie mają w takim przypadku większe szanse na zajęcie najlepszych terytoriów do wyprowadzenia lęgów, ale mogą natrafić jeszcze na zimową, niekorzystną aurę (bez owadów grozi im zagłodzenie). Okres lęgowy trwa od maja do lipca. W ciągu roku dymówka wyprowadza dwa lub trzy lęgi. W okresie lęgowym jaskółki wręcz szukają bliskości człowieka, aby na jego budynkach uwić gniazdo (zwykle dana para wraca do zeszłorocznego, a gdy jest zniszczone – naprawia je). Budowę rozpoczynają gdy samiec i samica zdecydują się na wspólne życie. Gnieździ się wewnątrz budynków do których zdoła wejść: w stajniach, oborach, przedsionkach domów, chlewniach, garażach, korytarzach itd. Niektóre jaskółki budują swe gniazda na lampach, rurach przy ścianach, pod dachami, mostami, belkami konstrukcyjnymi, wewnętrznymi gzymsami, a nawet na drzwiach. Ulubionym miejscem na wylęg są stodoły, gdzie łatwo o latające małe owady jak muchy końskie i domowe. Zdarza się, że w miastach dymówki budują gniazda wewnątrz bram kamienic. Gniazdo buduje z gliny i grudek błota sklejonego śliną, usztywnione źdźbłami traw i słomą, która może czasem zwisać z gniazda. To ćwiartka kuli otwarta od góry z głębokim wnętrzem. Gdy jest już w stanie surowym obficie wyściełają je miękkimi piórami, częściami roślin i sierścią. Samo błoto jaskółki mogą przynosić z dalekich odległości, a poszczególne elementy sklejają jak cegły. Swoją pracę wykonują każdego dnia, zwykle rano, przez ok. 10 min. Otwarta konstrukcja gniazda powoduje, że dymówka jest jedyną europejską jaskółką, której kukułki podrzucają swoje jaja. Samica składa w odstępach jednodniowych zwykle 4 do 5 jaj, białych z brązowo-rudymi plamkami. Jaja wysiadywane są przez okres 14 do 16 dni przez oboje rodziców, choć głównie przez samicę. Ptak wysiadujący jest karmiony przez drugiego z rodziców, oboje nocują razem w budynku, w którym znajduje się gniazdo. Przez noc zmieniają się kilkakrotnie na gnieździe. Pisklęta klują się nagie i bezbronne. Opuszczają gniazdo po 19-23 dniach (gdy stają się zdolne do lotu), ale jeszcze przez 14-16 dni są karmione przez oboje rodziców owadami. Ma to miejsce, gdy siedzą na drutach elektrycznych lub płotach na pastwiskach. Przez pierwszy tydzień wracają jeszcze na noc do gniazda, ale są wkrótce przepędzane przez samicę, która przygotowuje się do następnego lęgu, zwykle w tym samym gnieździe. Zdarza się dymówce wyprowadzać trzeci lęg, choć młode mogą w takich przypadkach nie zdążyć osiągnąć pełnej sprawności przed odlotem i giną. Gdy okres lęgowy dobiega końca jaskółki gromadzą się w duże stada, dochodzące do tysiąca osobników. Żyje do 15 lat.

Status gatunku
Gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową. Negatywnie na populacje jaskółek dymówek wpływa zarówno modernizacja rolnictwa, jak i duże straty na zimowiskach w Afryce. Tam bowiem poluje się na nie w celach kulinarnych.

Przygotowała: Wanda Kula