Charakterystyka/ morfologia

Błotniak zbożowy (Circus cyaneus)

Systematyka

Rząd: szponiaste, jastrzębiowe (Accipitriformes)

Rodzina: jastrzębiowate (Accipitridae)

Gatunek: błotniak zbożowy, (Circus cyaneus)

Charakterystyka/morfologia

Błotniak zbożowy różni się od pozostałych podobnych gatunków błotniaków, szerszymi skrzydłami zakończonymi czterema, a nie trzema wydłużonymi lotkami. Samiec jest mniejszy od samicy i waży od 0,35 do 0,48 kg. Ma popielatą głowę, pierś i wierzch ciała. Spód ciała biały, biały kuper słabiej widoczny niż u samicy. Czarne końcówki skrzydeł i szary pasek wzdłuż ich tylnej krawędzi. Dziób żółty z czarnym zakończeniem, nogi żółte. Długość ciała z dziobem i ogonem około 43 do 52 cm, rozpiętość skrzydeł 95-110 cm. Samica jest podobna do samic pozostałych błotniaków, waży od 0,45 do 0,7 kg. Wierzch ciała brązowy, spód płowy z białą plamą na kuprze, szczególnie dobrze widoczną u samicy w locie. Pierś i brzuch brązowo kreskowane, lotki i sterówki ciemno prążkowane. Na głowie jaśniejsze przebarwienia tworzą charakterystyczną szlarę. Samicę trudno odróżnić od samic pozostałych błotniaków. Ptaki młode mają wygląd zbliżony do samic, lecz ich brązowe prążkowania są mniej wyraźne.

Biotop/ preferencje pokarmowe

Gatunek występuje głównie w strefie klimatu umiarkowanego, na północy Euroazji, po Kamczatkę i Japonię. Populacja zachodnioeuropejska jest osiadła, północnoeuropejska zimuje na południu Europy, w północnej Afryce i na Bliskim Wschodzie. W czasie przelotów i na zimowiskach kilkanaście ptaków może tworzyć  wspólnie nocujące grupy. Błotniaki zbożowe w Polsce spotykane stosunkowo często w okresie wiosennych i jesiennych migracji. Przyloty do Polski od pierwszej połowy marca do pierwszej połowy maja, najliczniej w pierwszej połowie kwietnia. Niektóre ptaki już pod koniec lipca opuszczają tereny lęgowe, jednak właściwe przeloty jesienne przypadają na wrzesień, a ostatnie ptaki odlatują w listopadzie. Sporadycznie zimują na terenie Polski. Najczęściej ptaki są widywane na łąkach, w dolinach rzek, na torfowiskach,  bagnach i terenach uprawnych, unika wyżyn i gór. Najczęściej poluje w trakcie wolnego patrolowego lotu na niskiej wysokości. Głównym pokarmem w okresie zimowym są drobne kręgowce, takie jak gryzonie, (norniki) w okresie lęgowym przeważają w pożywieniu ptaki. Uzupełnienie diety stanowią duże owady. Zasobność pożywienia ma decydujący wpływ na liczebność i powodzenie lęgów.

Rozwój osobniczy

Samiec wykonuje taniec godowy na dużej wysokości, są to pętle, lot falisty, nagłe nurkowania i zwroty, często się odzywa. Samica rzadziej bierze udział w tych pokazach, jednak pod koniec przyjmuje od samca pożywienie na znak, że samiec został zaakceptowany. Ptaki łączą się w monogamiczne pary na czas rozrodu, jednak gdy pożywienia jest dużo może dochodzić do poligamii. Zasobność pożywienia decyduje także o zagęszczeniu gniazd na danym terenie. Gniazdo na ziemi, w bujnej roślinności buduje samica przez około 2 tygodnie. Ma ono kształt platformy z gałązek, trzciny  i traw Wbrew swej nazwie rzadziej gniazdo budowane jest w zbożu. Samica składa 4 – 6 białawych jaj o wymiarach 47 x 36 mm, i sama je wysiaduje. Samiec w tym czasie przynosi jej pożywienie i podobnie jak u innych błotniaków przekazanie pokarmu następuje w powietrzu. Czas inkubacji to około 29-31 dni, pisklęta wykluwają się w odstępach co 1-3 dni. Przez pierwsze 2 tygodnie są nieustannie ogrzewane przez matkę. Młode opuszczają gniazdo po około 35-40 dniach, zdolność do lotu i samodzielnego zdobywania pożywienia osiągają po 32-42 dniach od wyklucia, jednak jeszcze przez pewien czas są dokarmiane przez rodziców. W Polsce, w ubiegłym stuleciu gatunek był klasyfikowany jako skrajnie nieliczny lęgowy, a jego liczebność szacowano na 30-40 par. Obecnie po trwającym od dłuższego czasu sukcesywnym spadku liczebności, prawdopodobnie przestał być ptakiem lęgowym w Polsce. Według danych z 2015 roku nie potwierdzono żadnego przypadku gniazdowania. Średni osiągany wiek ptaka tego gatunku, potwierdzony obrączkowaniem wynosi od 12 do 14 lat, najstarszy dożył 16 lat i 5 miesięcy.

Status gatunku

Na terenie Polski w XIX i na początku XX wieku gatunek występował dość często w dolinach Odry i Warty, oraz nad Biebrzą. Ostatnie stanowiska lęgowe znajdowały się na Pomorzu Zachodnim, Podlasiu oraz w Lubelskiem. Za główną przyczynę zaniku błotniaka zbożowego uważa się degradację zajmowanych przez niego siedlisk. W Polsce gatunek wysokiego ryzyka, zagrożony wyginięciem, objęty ochroną gatunkową ścisłą, wymaga ochrony czynnej.

  Przygotował: 

  Jan Ławicki